Ślady wielokulturowości w Elblągu

Wysoczyzna Elbląska to wyjątkowo malowniczy teren, położony na wschodzie Żuław Wiślanych, usytuowanych w delcie Wisły. Na przestrzeni wieków stanowiła zróżnicowane terytorium pod względem wyznaniowym i etnicznym. Skutkiem unikalnej historii tego regionu jest wysoko rozwinięta różnorodność kulturowa, widoczna szczególnie na terenie miasta Elbląg.

Najlepiej zachowanym śladem wielokulturowości w Elblągu okazuje się budownictwo sakralne, czego przykładem jest gotycka katedra pw. św. Mikołaja. Została ona wybudowana pod koniec XIII wieku, za panowania Krzyżaków. Ze względu na położenie kościoła tuż przy rzece Elbląg powierzono go w opiekę patronowi kupców i żeglarzy. Na początku XVI wieku środkową wieżę przykryto renesansowym hełmem, łącząc symbolicznie dwie epoki. W roku 1777, w wyniku pożaru, zabytek uległ poważnym uszkodzeniom. Dopiero z początkiem XX wieku jego wieża została ponownie odbudowana, jednak już całkowicie w renesansowym stylu. W ciągu setek lat istnienia budowli, miasto znajdowało się w posiadaniu Polski oraz Prus, co miało ogromny wpływ na zmiany w wyglądzie oraz wyposażeniu kościoła.

XVI wiek był przełomowym momentem dla menonitów, którzy z powodu prześladowań zostali zmuszeni do poszukiwania swojej drugiej ojczyzny. Dobrym miejscem do zamieszkania, ze względu na brak siły roboczej potrzebnej do uprawy podmokłych terenów oraz wysoką tolerancję kulturową, okazały się tereny Żuław i Wysoczyzny Elbląskiej. Po osiedleniu się na tych ziemiach ludność menonicka zaczęła tworzyć pierwsze, własne miejsca spotkań modlitewnych. Początkowo były to stodoły i domy prywatne, takie jak istniejąca do dziś kamienica przy ulicy Garbary. W późniejszych latach powstała pierwsza menonicka świątynia, mieszcząca się na Wyspie Spichrzów, która obecnie funkcjonuje jako kościół polsko-katolicki pw. Dobrego Pasterza. Miejsca kultu menonitów charakteryzowały się nieskomplikowaną budową oraz minimalistycznym wykończeniem.

Przełomowy dla tego regionu okazał się rok 1945. Doszło wtedy do wysiedlenia rdzennych mieszkańców. Następnie rozpoczęto przesiedlanie na te tereny ludności z południa i wschodu Polski oraz dzisiejszej Ukrainy. Na potrzeby nowoprzybyłej, głęboko zróżnicowanej grupy osadników, do Elbląga zostały przeniesione dwa budynki z Nowej Cerkwi oraz miejscowości Kaczynos, służące poprzednio za świątynie ewangelickie. Mowa tu o kościele pw. Św. Trójcy na Zatorzu oraz kościele pw. Bł. Doroty z Mątowów, który został wzniesiony przy ul. Rawskiej i jest jednym z najcenniejszych zabytków sakralnych na terenie Wysoczyzny Elbląskiej. W 1986 r. konsekrowano go, oddając tym samym do kultu katolickiego.

Znaczący wpływ na tutejszą kulturę wywarli grekokatolicy, którzy dopiero teraz budują własną cerkiew w centrum miasta. Na nabożeństwach spotykają się obecnie w budynku będącym pozostałością po ewangelicko-luterańskim kościele pw. św. Anny. Różnorodność kulturową widać również w innych rejonach Elbląga. W miejscu dawnego cmentarza ewangelickiego przy ul. Sadowej znajduje się prawosławna cerkiew pw. św. Marii Magdaleny, powstała poprzez dobudowanie przedsionka zakończonego niewielką kopułą do poewangelickiej kaplicy.
Wysoczyznę Elbląską od wieków zamieszkują ludzie różnych wyznań z odmiennym bagażem kulturowym. Współcześnie tytułowa wielokulturowość jest widoczna szczególnie w budownictwie sakralnym, będącym jedyną tak dobrze zachowaną formą architektury.

Autorzy:

Aniela Nowacka
Natalia Rybkiewicz
Arkadiusz Nojek
fot. Arkadiusz Nojek