W kręgu trzech kultur - między Chełmem a Włodawą

Region chełmsko - włodawski położony jest przy granicy z Ukrainą, w województwie lubelskim we wschodniej części Polski. Jest to miejsce pogranicza kultur i religii. Największym miastem jest Chełm, a w odległości około 50 km położona jest Włodawa. Charakterystycznym elementem krajobrazu są kościoły, cerkwie i synagogi - co świadczy o tym, że mieszają się tu kultury ludności polskiej, ruskiej i żydowskiej. Czy istnieją więzi międzykulturowe pomiędzy tymi społecznościami w regionie?

Architektoniczni świadkowie wielokulturowości regionu chełmsko - włodawskiego...

Najbardziej charakterystycznym obiektem architektonicznym Chełma jest Bazylika Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Początkowo znajdowała się tu cerkiew prawosławna pod tym samym wezwaniem, której fundatorem był ok. 1260 król Rusi Daniel Romanowicz, następnie świątynia została katedrą unicką, budowlę trawiły pożary, poddawano ją rozbiórkom i odbudowywano. W 1875 została zamieniona została na sobór prawosławny, a w 1919 obiekt został przejęty przez Kościół rzymskokatolicki. W czasie II wojny obiekt przekazany był przez okupantów niemieckich - Ukraińcom. Od 1944 roku katedra pełni funkcję rzymskokatolickiego kościoła parafialnego. W 1988 roku Jan Paweł II nadał świątyni tytuł ,,bazyliki mniejszej". Na przykładzie dziejów bazyliki widać jak bogata była historia mieszkańców Chełmszczyzny.

Obecnie w regionie dominują kościoły rzymskokatolickie, ale spotkać możemy także wiele prawosławnych obiektów sakralnych m.in. Cerkiew pod wezwaniem św. Jana Teologa w Chełmie czy Cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny we Włodawie. W Siedliszczu - miejscowości położonej pomiędzy Chełmem, a Włodawą znajduje się cmentarz prawosławny służący nielicznej społeczności prawosławnej okolicznych miejscowości pozostałej po wysiedleniach z lat 1945 - 47.

Z regionem chełmsko - włodawskim związani są także Żydzi. Zamieszkiwali oni Chełm i okolice od około XV wieku trudniąc się głównie handlem, spławianiem towarów Bugiem i rzemiosłem. Chełm był jedną z najważniejszych gmin żydowskich na ziemiach polskich. Ślady, które pozostawili Żydzi w regionie to zabytkowe kamienice synagogi - miejsca kultu religijnego i kirkuty - czyli cmentarze żydowskie. Według legendy, najstarszy nagrobek na chełmskim cmentarzu żydowskim miał liczyć ok. 700 lat.

Więzi międzykulturowe w regionie...

Najwyrazistszym przejawem podtrzymywania więzi międzykulturowych w regionie jest "Festiwal Trzech Kultur" organizowany we Włodawie. Jest to coroczna impreza odbywająca się od 1999 roku łącząca kultury: prawosławną, żydowską i katolicką. Pierwszy dzień festiwalu poświęcony jest tradycji żydowskiej - wszystkie koncerty, warsztaty, konferencje odbywają się w kompleksie synagogalnym włodawskiego muzeum. Podczas dnia drugiego możemy poznać prawosławne obrzędy, obyczaje i pieśni - wszystko to dzieje się obok włodawskiej cerkwi pw. Najświętszej Maryi Panny. Trzeci dzień imprezy to dzień kultury katolickiej, odbywa się głównie w okolicach kościoła pw. Św. Ludwika i Klasztoru Paulinów we Włodawie. Logo Festiwalu to drzewo, którego trzy gałęzie-liście w kolorach niebieskim, jasnozielonym i ciemnozielonym wyrastają ze wspólnego pnia. Znak ten symbolizuje wspólną przeszłość i jedność w różnorodności.

Chełm również włącza się w ideę pielęgnowania historycznej różnorodności kulturowej regionu. W mieście realizowany jest wspaniały projekt muzyczny "Szalom Chełm" prezentujący kulturę i zwyczaje przedwojennych mieszkańców wschodniej Polski narodowości żydowskiej. Muzeum Ziemi Chełmskiej zorganizowało wystawę "Żydzi w Chełmie". Wydawane są publikacje poświęcone Żydom takie jak "Chełm - szlak chasydzki". Miasto realizuje projekty poświęcone kulturze prawosławnej m.in. "W kręgu cerkwi Daniela Romanowicza w Chełmie", cyklicznie odbywają się także Dni Kultury Chrześcijańskiej.

Aktywność społeczności zgodna z przesłaniami papieża dialogu - podsumowanie.

Jan Paweł II największy z Polaków nazywany był papieżem dialogu. Ojciec Święty przekroczył progi meczetu i synagogi, modlił się przy jerozolimskiej Ścianie Płaczu. Dążył do szerokiego dialogu międzyreligijnego i międzykulturowego. Nawoływał do wzajemnego poznania się, szacunku i tolerancji wśród wyznawców różnych religii.
W regionie chełmsko - włodawskim można spotkać liczne architektoniczne ślady kultur prawosławnej i żydowskiej oraz organizowanych jest wiele przedsięwzięć będących przejawem podtrzymywania więzi międzykulturowych w regionie. Dzięki projektom realizowanym w regionie chełmsko - włodawskim takim jak m.in. "Festiwal trzech kultur" we Włodawie, czy "Szalom Chełm" pielęgnowana jest pamięć o wspólnej przeszłości, a także ukazywana jest różnorodność kultur. Nawiązywany jest dialog służący wzajemnemu poznaniu, odnalezieniu tego, co nas łączy - jedność w różnorodności. Jest to także aktywność społeczności lokalnej zgodna z przesłaniami św. Jana Pawła II, wielkiego Polaka, człowieka dialogu.

Autorzy:

Zuzanna Misan
Katarzyna Rząd
Adam Kuryś
fot. Adam Kuryś

Wykorzystane źródła:
https://fodz.pl/download/1szlak_chasydzki_chelm_PL.pdf
http://latarnia.teatrnn.pl/sites/default/files/materialy/45/caly_swiat_zal.pdf
http://www.sztetl.org.pl/pl/article/chelm/5,historia/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Che%C5%82m
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ma%C5%82a_Synagoga_w_Che%C5%82mie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_Che%C5%82mie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Festiwal_Trzech_Kultur_we_W%C5%82odawie#frb-inline
https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_%C5%9Bw._Jana_Teologa_w_Che%C5%82mie
http://idmjp2.pl/index.php/pl/jan-pawel-ii