Zagadka nr 3: Podaj przykłady pięciu zwierząt, które w wybranych religiach świata mają znaczenie symboliczne. Opisz krótko, jakie?
1. Krowa
Krowy zajmują uprzywilejowane miejsce w kulcie hinduizmu. Tak jak ziemię uważa się za matkę wszystkich stworzeń, tak krowa traktowana jest jako „matka karmicielka”, która obdarowuje ludzi mlekiem. Jej darem jest też łajno, wykorzystywane jako materiał do zaprawy murarskiej, a w postaci wysuszonej także jako paliwo do podtrzymywania ognia, na którym przygotowuje się posiłki dla rodziny. Krowa jest symbolem całego stworzenia. Funkcjonujące w mowie potocznej w świecie kultury Zachodu określenie „święta krowa” wskazuje na osobnika uprzywilejowanego, który nie ma żadnych racji ku temu, by za takiego być uznanym. Wskazywać ma również na osobę leniwą, uciekającą od jakiegokolwiek trudu i pracy. Nie ma to nic wspólnego z interpretacją hinduistyczną. Jest raczej wyrazem niezrozumienia zasad religii hinduistycznej. Ochrona „świętej krowy” według Gandhiego oznacza ochronę „całego niemego stworzenia Boga”. Dawniej za zabicie krowy wymierzana była zabójcy nawet kara śmierci. To właśnie praktyka składania krów w ofierze przez muzułmanów jest źródłem konfliktów pomiędzy nimi a hinduistami. Co więcej, muzułmanie zachęcali hinduistów do spożywania mięsa wołowego. Chodziło im o polityczne i religijne konsekwencje złamania hinduistycznych przepisów pokarmowych. Hinduiści odżywiający się mięsem stawali się bezkastowcami, a z tej pozycji niedaleka była droga do konwersji na islam.
2. Kot
W Egipcie koty otaczane były szacunkiem ze względu na swoją pracę i urok osobisty. Chroniło je tam prawo. Spowodowanie śmierci kota karane było śmiercią. Po śmierci kota na znak żałoby domownicy golili sobie brwi. Ciało domowego ulubieńca było balsamowane i w specjalnym sarkofagu składane na kocim cmentarzu. Koty były otaczane boską czcią.
Istambuł to miasto kotów. Są bezkarnie wszędzie. Śpią na dywanach licznych sklepików, spacerują po stołach ekskluzywnych restauracji, defilują wśród hotelowych ogrodów, uświetniają galerie sztuki. W islamie koty to zwierzęta błogosławione, w przeciwieństwie do psów, które są wręcz przeklęte.
Dziś za jedno z najbardziej „kocich” miast na świecie uchodzi Jerozolima. Koty doczekały się nawet swojej świętej patronki. Jest nią św. Gertruda z Nijvel.
Kot pojawia się też w malarstwie religijnym, często w obrazach o tematyce Zwiastowania. Jest tu raczej symbolem zła. W obrazie Lorenzo Lotto „Zwiastowanie” z ok. 1527 roku, w uciekającym kocie krytycy sztuki widzą diabła przestraszonego nowiną o Wcieleniu Syna Bożego.
3. Lew
Zwierzę to bardzo wcześnie wkroczyło do świata symboli. Lew uosabiał cechy idealnego wojownika czy króla. Pełnił funkcję strażnika np. źródeł wody, życia albo rzeczy i miejsc świętych m.in. grobów lub bram, w tym między światem żywych a umarłych. Postrzegano go również jako kwintesencję płodnych sił natury, co uczyniło z niego atrybut bóstw miłości i odradzania się. Stawiano go na straży spokoju zmarłych, ich mienia oraz samych nekropolii. Lwa można również odczytywać jako strażnika praw religijnych, a zarazem wyraziciela ich boskiego pochodzenia.
Często przywołuje się symbol lwa w żydowskiej sztuce nagrobnej. Na nagrobkach żydowskich lew ukazywany był zazwyczaj w pozytywnym kontekście, jako symbol dobra (m.in. zabijający węża) i boskiej chwały. Pojawiały się motywy odwołujące się do gorszej strony lwiej natury np. czyniące zeń alegorię śmierci (lew łamiący drzewo), lecz nie były częste.
Jako symbol pokolenia i imienia Judy, z którego wywodził się król Dawid oraz ma się narodzić Mesjasz (Rdz 49, 8-10), lew wyobrażał również nadzieję na odrodzenie państwa żydowskiego, a w bardziej "metafizycznym" ujęciu - na powstanie "nowej ziemi i nowych niebios" oraz na zbawienie duszy zmarłego.
4. Ryba
W judaizmie ryby symbolizowały pokolenie Zabulona, jednego z 12 synów Jakuba, któremu wyznaczono mieszkanie w terenach nadmorskich. Odnajdujemy tego ślady w sztuce, m. in. na witrażach Marca Chagalla uwieczniających 12 pokoleń Izraela w synagodze w Jerozolimie.
Szczególne znaczenie ryba ma w chrześcijaństwie. Kojarzona jest z cudownym rozmnożeniem. Stanowiła znak rozpoznawczy w czasach prześladowań, stała się pierwszym symbolem. Obecnie przez wielu wyznawców naklejana bywa jako symbol na samochodach. W j. greckim nazwę ryby ICHTYS ΙΧΘΥΣ tworzą pierwsze litery słów: Jezus Chrystus, Syn Boży, Zbawiciel.
5. Baranek
W judaizmie i islamie to zwierzę ofiarne. W chrześcijaństwie Barankiem Bożym nazywany jest Jezus jako Ofiara Najdoskonalsza, zastępująca ofiary ze zwierząt.
Baranek dzięki swej prostocie i cierpliwości stał się symbolem duszy oddanej Bogu. Jak żadne inne zwierzę baranek daje się prowadzić na zabicie, dlatego był najczęściej ze zwierząt składany na ofiarę. Starotestamentalne baranki są zapowiedzią Chrystusa-Baranka, który oddaje się w ofierze za całą ludzkość. Prorok Izajasz mówi „Dręczono Go, lecz sam się dał gnębić, nawet nie otworzył ust swoich. Jak baranek na rzeź prowadzony…” /Iz 53,7/.
Jezus –Baranek Paschalny - zmarł dokładnie w tym czasie, kiedy w świątyni zabijano baranki na wieczerzę paschalną. Stąd też baranki paschalne na stołach wielkanocnych.