Zagadka nr 2

Oto tajemnicza mapa Klaudiusza Ptolemeusza*. Gwiazdką zaznaczono jedno z najstarszych (polskich) miast. Czy wiecie, jaka jest jego nazwa i w jaki sposób łączy się z tematyką tegorocznej edycji projektu?

Kalisz to najstarsze polskie miasto. Pierwsze wzmianki o jego istnieniu pojawiły się w dziele greckiego geografa Ptolemeusza z II w. n.e., Geografia. Autor wymienił w nim miejscowość Kalisia znajdującą się na trasie bursztynowego szlaku wiodącego z Rzymu nad Bałtyk. Badania archeologiczne dowiodły, że najstarsze ślady grup ludzkich pochodzą tu sprzed 8.000 lat, tj. z najstarszego okresu epoki kamienia. Rozwój sieci osadniczej nastąpił tu od I w. przed Chr. do II w. po Chr. Zamieszkiwali ten teren przedstawiciele kultury przeworskiej, których utożsamiano z germańskimi Wandalami. Podstawę ich gospodarki stanowiło rybołówstwo, rolnictwo, hodowla zwierząt, a kulturę materialną charakteryzowała twórczość garncarska i metalurgiczna. Wandalowie utrzymywali kontakty handlowe z Celtami, a później z Imperium Rzymskim.

Rzeka Prosna i jej dopływy były wykorzystywane do celów komunikacyjnych i transportowych. Szlaki wodne stanowiły dalekosiężne szlaki komunikacyjno-handlowe. Jednym z nich był szlak łączący tereny południowej Europy z wybrzeżem Bałtyku, zwany „Szlakiem bursztynowym”. Dzięki kontaktom z Celtami w okolice Kalisza dotarły idee i nowinki techniczne, które przyczyniły się do rozwoju cywilizacyjnego. Docierały tutaj także liczne importowane przedmioty. Dzięki kontaktom z Imperium Rzymskim dostały się tu naczynia ze srebra, brązu lub szkła, liczne ozdoby, luksusowe naczynia gliniane („terra sigillata”) oraz monety i medaliony cesarzy rzymskich. Od III w. przed Chr. pośrednikami w handlu bursztynem, futrami i skórami, miodem, woskiem, wełną i pieprzem oraz niewolnikami, byli Celtowie. Oni spopularyzowali szlak prowadzący z południa do wybrzeży Bałtyku, który od przełomu er znalazł się w rękach germańskich Wandalów. Do jego rozwoju przyczynili się Rzymianie, którzy po podboju w I w. przed Chr. terenów nad Renem i środkowym Dunajem, przejęli po Celtach handel bursztynem, niewolnikami i różnymi towarami z ludami mieszkającymi na północ od granicy Imperium Rzymskiego.

Przyjmuje się, że szlak bursztynowy zaczynał się w nadadriatyckiej Akwilei i wiódł utwardzonymi drogami rzymskimi przez alpejską Przełęcz Piro (Hrušica), Emonę (Lublana), Poetovio (Ptuj), Savarię (Szombathely), Scarbantię (Sopron) do Carnuntum (Petronell), leżącego na granicy Imperium Rzymskiego. Na terenie „Barbaricum”, prowadził on drogami polnymi i leśnymi przez Kotlinę Czeską i przez Bramę Morawską docierał w okolice Wrocławia, Opola i Kalisza, utożsamianego z Kalisią, wymienioną w połowie II w. po Chr. i zaznaczoną na mapie przez aleksandryjskiego uczonego Klaudiusza Ptolemeusza w jego dziele noszącym tytuł „Geografia”. Stąd dalsza droga wiodła przez Konin (być może Setidava) i leżącą na Kujawach Kruszę Zamkową (domniemane Askaukalis) do przeprawy przez Wisłę w Otłoczynie koło Torunia. Stamtąd szlak prowadził na bursztynodajne wybrzeże Bałtyku nad Zatoką Gdańską oraz na Półwysep Sambijski.

Dzięki zapisowi i mapie Klaudiusza Ptolemeusza, Kalisz od połowy II w. po Chr. posiada historyczną metrykę i szczyci się tytułem najstarszego miasta w Polsce. Pierwszym, który użył tego określenia do Kalisza był Jan Długosz. W dziele „Roczniki, czyli kronika sławnego Królestwa Polskiego” napisał on: „Calis Poloniae urbs vetustissima” – „Kalisz z miast polskich najstarszy”.

Przez kolejne wieki ośrodek stale się rozwijał, a ponieważ ściągali tu kupcy i handlarze z wielu krajów, Kalisz słynął z wielonarodowości.

Literatura: Jerzy Aleksander Splitt. Kalisz na szlaku bursztynowym. Miasto Kalisz – Wydział Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki. Małgorzata Bieniek, Marcin Bieniek. Polska. 1001 najpiękniejszych zakątków. Warszawa 2019.