Pielgrzymowanie w literaturze i sztuce

W styczniu zajęliśmy się trudnym, bo szerokim, wielowątkowym tematem pielgrzymowania w literaturze i sztuce.
Gromadziliśmy materiały, robiliśmy własne mini opracowania, dyskutowaliśmy, wymienialiśmy się ciekawymi cytatami różnych pisarzy.
Homo Viator to jedna z wiodących figur literatury, filozofii, szeroko pojętej sztuki.

Poniżej, jako jedno z naszych opracowań, zamieszczamy pracę Julii:

„Pielgrzymowanie i wędrowanie. W zasadzie słowa-synonimy, choć dziś to pierwsze bardziej kojarzy nam się z czymś religijnym, podążaniem do miejsca kultu, wędrówka zaś wydaje się mieć znaczenie szersze. Czyli pielgrzymowanie to jeden z rodzajów wędrowania.

Wędrówka jako symbol literacki oznacza drogę życiową, dążenie do celu, przygodę, pielgrzymka natomiast - życie, poszukiwanie celu, odkupienie grzechów. Motywy te są ze sobą ściśle powiązane i pojawiają się bardzo często w różnych tekstach kultury - w obrazach malarskich, w literaturze, w muzyce. Ta powszechność wiąże się na pewno z symbolem życia, o którym opowiada przecież każde dzieło. Wiele wytworów artystycznych mówi też o ciągłym dążeniu, drodze - nie tylko tej dosłownej, ale także tej duchowej. Oto kilka przykładów, które mogą to przybliżyć.

Jako pierwszy przyszedł mi do głowy obraz "Wędrowiec nad morzem mgły" Caspara Davida Friedricha z 1818 roku. Przedstawia on samotnego, stojącego na skale nad przepaścią wędrowca, któremu gęsta mgła zasłania widok na świat. Ta wędrówka może być tu symbolem poszukiwania, dążenia do nieodkrytego jeszcze celu, ale też wiecznej samotności towarzyszącej temu poszukiwaniu.
Motyw wędrówki pojawia się również we wszystkich utworach opowiadających o królu Arturze i jego rycerzach. Tutaj bohaterowie wyruszają, aby odnaleźć Święty Graal - ich podróż jest zatem misją do spełnienia, lecz także sposobem na udowodnienie wiary i umiejętności dla samych rycerzy.

Z kolei w legendzie o świętym Aleksym wędrówka oznacza wkroczenie na drogę męki, ascezę, wyrzeczenie się dóbr. Bohater ten pragnął bowiem zbliżyć się do Boga, do zbawienia.

Podróż to także motyw powieści epoki romantyzmu "Cierpienia młodego Wertera" Johanna Wolfganga von Goethego. Werter ucieka bowiem od błędów przeszłości, chce się od nich uwolnić, zapomnieć. Wyjazd jest dla niego chwilowym wytchnieniem i jedynym możliwym wyjściem. Tutaj zatem wędrówka symbolizuje właśnie ucieczkę.

W utworze "Mały Książę" Antoine'a de Saint-Exupery'ego główny bohater odbywa podróże z planety na planetę, by poznać odpowiedzi na z pozoru proste pytania - jacy są ludzie, czym się kierują w życiu, dlaczego zapominają o tym, co najważniejsze, o więzi łączącej ludzi, miłości, przyjaźni.

Współcześnie, motyw podróży pojawia się przede wszystkim w utworach muzycznych, chociażby w piosenkach "Włóczęga" Czesława Niemena czy "Wędrówką życie jest człowieka" Edwarda Stachury.
Pierwsza z nich opowiada o "zgarbionym włóczędze", który wędrował po świecie "dźwigając przeklęty swój los" i wspominając swój dom rodzinny. Wreszcie na koniec wędrówki spotyka swoją najdroższą matkę. Wędrówka jest więc tutaj symbolem przemyśleń, wspomnień, powrotu, a także trudów życia.
Z kolei druga piosenka mówi o tym, że życie ucieka, jednak podmiot liryczny nadal pragnie iść, pragnie biec, pragnie żyć -

"Dopóki sił,
Będę szedł! Będę biegł!
Nie dam się!"

Jak widać motyw wędrówki, pielgrzymowania jest bardzo uniwersalny i rozpowszechniony. To "temat-rzeka", dlatego można jeszcze długo wymieniać utwory zawierające ten symbol. Wędrówka jest przecież nieodłącznym elementem naszego życia. Myślę, że dobrą puentą będzie tutaj cytat z wiersza "Odys" Leopolda Staffa - Odys to jeden z podstawowych symboli życiowej wędrówki oraz dążenia do celu.

"Każdy z nas jest Odysem,
Co wraca do swej Itaki".

Pamiętajmy, że "panta rhei"!”